1. DISC: Gedrag en communicatie in kleuren

Het DISC-model is gebaseerd op het werk van psycholoog William Moulton Marston en focust op gedragsstijlen. Het model onderscheidt vier hoofdtypen die vaak worden weergegeven in kleuren:

• Dominant (rood) – Taakgericht, resultaatgedreven, direct.

• Invloedrijk (geel) – Sociaal, enthousiast, inspirerend.

• Stabiel (groen) – Loyaal, geduldig, relatiegericht.

• Consciëntieus (blauw) – Analytisch, nauwkeurig, gestructureerd.

DISC in coaching

DISC helpt coachees inzicht te krijgen in hun voorkeursgedrag en hoe dit overkomt op anderen. In coachgesprekken kunnen de volgende thema’s worden verkend:

• Zelfkennis: Welke stijl past het meest bij mij? Waar liggen mijn valkuilen?

• Samenwerking: Hoe werk ik samen met andere stijlen? Wat botst en wat versterkt?

• Communicatie: Hoe kan ik effectiever communiceren met mensen die een andere gedragsstijl hebben?

Bijvoorbeeld: een rode coachee die leiding geeft aan een blauw teamlid kan leren zijn snelheid te matigen en meer oog te hebben voor detail. De coach gebruikt DISC dan als gespreksinstrument en bewustwordingsmiddel.

Kritiek en kanttekening

DISC meet gedrag, niet persoonlijkheid, en geeft daarmee slechts een momentopname. Het risico is stereotypering of vastzetten van mensen in ‘kleuren’. Een goede coach gebruikt DISC dan ook altijd als startpunt voor dialoog, niet als etiket.

2. MBTI: Persoonlijkheidstypen en voorkeuren

De Myers-Briggs Type Indicator (MBTI) is gebaseerd op de typologie van Carl Jung en verdeelt mensen over vier dichotomieën (tegenstellingen), resulterend in 16 persoonlijkheidstypen:

• Extraversion (E) / Introversion (I)

• Sensing (S) / Intuition (N)

• Thinking (T) / Feeling (F)

• Judging (J) / Perceiving (P)

Bijvoorbeeld: een ISTJ is introvert, feitelijk, besluitvaardig en gestructureerd.

MBTI in coaching

MBTI wordt vaak ingezet in loopbaancoaching, leiderschapsontwikkeling of teamcoaching. Het biedt taal en structuur om diepgaand te reflecteren op:

• Besluitvorming – Gebruik je liever logica of gevoelens?

• Energiebron – Krijg je energie van mensen (E) of van tijd alleen (I)?

• Informatieverwerking – Focus je op details (S) of zie je het grote geheel (N)?

• Leefstijl – Werk je graag planmatig (J) of spontaan (P)?

Coaches kunnen MBTI gebruiken om coachees te helpen begrijpen waarom bepaalde situaties energie kosten, conflicten ontstaan of keuzes lastig zijn. De typering helpt om voorkeuren te herkennen zonder deze als vaststaand te beschouwen.

Kanttekening

MBTI is populair, maar ook controversieel. Er is kritiek op de wetenschappelijke onderbouwing en de stabiliteit van de testresultaten. Coaches dienen MBTI dan ook vooral te gebruiken als middel tot zelfreflectie, niet als diagnosemiddel of voorspeller van gedrag.

3. Big Five: De wetenschappelijke standaard

De Big Five is een persoonlijkheidsmodel dat gebaseerd is op jarenlang empirisch onderzoek en wereldwijd wordt erkend als een van de meest betrouwbare en valide modellen voor het meten van persoonlijkheid. In plaats van te werken met types of gedragsstijlen, beschrijft de Big Five persoonlijkheid aan de hand van vijf continuüm-dimensies waarop ieder individu in meer of mindere mate scoort. Deze vijf dimensies zijn:

1. Openheid voor ervaring (Openness) – Dit betreft creativiteit, verbeeldingskracht, en de mate waarin iemand openstaat voor nieuwe ideeën, ervaringen en veranderingen.

2. Consciëntieusheid (Conscientiousness) – Deze dimensie gaat over ordelijkheid, doelgerichtheid, zelfdiscipline en betrouwbaarheid.

3. Extraversie (Extraversion) – Dit verwijst naar hoe energiek, spraakzaam en sociaal iemand is.

4. Aangenaamheid (Agreeableness) – Deze dimensie beschrijft hoe meegaand, empathisch, en vriendelijk iemand is in de omgang met anderen.

5. Neuroticisme (Neuroticism) – Dit verwijst naar emotionele instabiliteit, stressgevoeligheid en de neiging tot negatieve gevoelens zoals angst, somberheid en onzekerheid.

In coaching wordt de Big Five vaak ingezet voor diepgaand zelfonderzoek, inzicht in persoonlijke sterktes en kwetsbaarheden, en het formuleren van realistische ontwikkeldoelen. Het model biedt een genuanceerd beeld van persoonlijkheid, dat kan helpen bij thema’s als stressregulatie, gedragsverandering, leiderschap en duurzame inzetbaarheid.

Voordelen van de Big Five

Een belangrijk voordeel van de Big Five is dat het model wetenschappelijk goed onderbouwd is. In tegenstelling tot meer populaire, type-gebaseerde modellen, is de Big Five gebaseerd op decennialang psychologisch onderzoek en wordt het in de academische wereld algemeen geaccepteerd. Daarnaast biedt het model een genuanceerde kijk op persoonlijkheid doordat het werkt met dimensies in plaats van vaste types. Hierdoor kunnen subtiele verschillen tussen mensen nauwkeurig in kaart worden gebracht. In coachingstrajecten maakt dit maatwerk mogelijk: coaches kunnen nauwkeurig inspelen op specifieke persoonlijkheidskenmerken van hun coachees en hier hun aanpak op afstemmen.

Kanttekening bij de Big Five

Een kanttekening is dat het model in eerste instantie minder toegankelijk is voor coachees zonder psychologische voorkennis. De abstracte dimensies zijn soms moeilijker te vertalen naar concrete gedragsaanpassingen of communicatiestijlen, zeker zonder een goed begeleidend gesprek of duidelijke rapportage. Ook wordt er bij de Big Five niet expliciet gekeken naar gedragsvoorkeuren in een werkomgeving, zoals sommige andere modellen dat wel doen. Dit betekent dat de coach een actieve rol moet nemen in het vertalen van testresultaten naar praktijkgerichte inzichten en toepassingen.

Keuze van het juiste model

Welk model je gebruikt als coach hangt af van je doel, doelgroep en stijl. DISC is ideaal bij teamgerichte of gedragsgerichte coaching. MBTI biedt verdieping in zelfkennis en voorkeuren. Big Five is geschikt voor coaches die werken met evidence-based methoden en individuele ontwikkeling op langere termijn.

Combinatie mogelijk

In de praktijk combineren veel coaches elementen uit meerdere modellen. Zo kan DISC gedrag inzichtelijk maken, terwijl MBTI of Big Five de onderliggende drijfveren verklaren. Zolang de coach transparant is over het gebruik en de beperkingen van elk model, kunnen ze samen een krachtige aanvulling vormen op het coachproces.

Conclusie

DISC, MBTI en de Big Five zijn waardevolle instrumenten binnen coaching, elk met hun eigen kracht. Ze bieden taal en structuur om complexe persoonlijke thema’s te verhelderen en dragen bij aan bewustwording en gedragsverandering. De kunst voor de coach is om het juiste model in te zetten op het juiste moment, afgestemd op de coachee en de coachvraag. Zo worden persoonlijkheidsmodellen geen doel op zich, maar een effectief middel in het vergroten van persoonlijke effectiviteit, leiderschap en veerkracht.